Από την διάταξη του άρθρου 1518 ΑΚ, ως διαμορφώθηκε με τον ν. 4800/2021, η επιμέλεια του προσώπου του τέκνου περιλαμβάνει ιδίως την ανατροφή, την επίβλεψη, τη μόρφωση και την εκπαίδευσή του, καθώς και τον προσδιορισμό του τόπου διαμονής του.
Σημείωση
Η επιμέλεια του προσώπου του ανηλίκου δεν πρέπει να συγχέεται με την γονική μέριμνα του ανηλίκου, η οποία, σύμφωνα με το άρθρο 1510 ΑΚ, περιλαμβάνει α) την επιμέλεια του προσώπου του ανηλίκου, β) την διοίκηση της περιουσίας του ανηλίκου και γ) την εκπροσώπηση του τέκνου σε κάθε υπόθεση, ή δικαιοπραξία, ή δίκη, που αφορούν το πρόσωπό του, ή την περιουσία του.
Α. Μετά την τροποποίηση του άρθρου 1441 ΑΚ με το άρθρο 4 του ν. 4800/2021, οι σύζυγοι που αποφασίζουν να χωρίσουν συναινετικά, υποχρεούνται να ρυθμίσουν, λαμβάνοντας υπ όψιν το «συμφέρον του τέκνου»
α) την κατανομή της γονικής μέριμνας
β) την επιμέλεια του προσώπου του
γ) τον τόπο κατοικίας/διαμονής του
δ) τον γονέα με τον οποίο θα διαμένει και
ε) την επικοινωνία του με τον άλλο γονέα.
Η συμφωνία έχει ισχύ για τουλάχιστον (2) έτη, με αυτοδίκαια παράταση σε μη εναντίωση.
Β. Περαιτέρω, κατά την διάταξη του άρθρου 1514 ΑΚ ως τούτο αντικαταστάθηκε από το άρθρο 8 του ν. 4800/2021, δόθηκε η δυνατότητα στους γονείς, μεταγενέστερα της έκδοσης του συναινετικού διαζυγίου και πάροδο (2) ετών, ή της με άλλο τρόπο λύσης του γάμου, ή της συμβίωσης, να ρυθμίσουν διαφορετικά, ή για πρώτη φορά, αντίστοιχα, όλα τα παραπάνω, με έγγραφο βεβαίας χρονολογίας, ισχύος τουλάχιστον (2) ετών, με αυτοδίκαια παράταση σε μη εναντίωση.
Γ. Δικαστική ρύθμιση της επιμέλειας
Αν δεν υπάρχει ισχύουσα συμφωνία, η επιμέλεια ρυθμίζεται από το Δικαστήριο.
Σύμφωνα με την διάταξη του άρθρου 1514 παρ. 3 ΑΚ το Δικαστήριο, που αποφασίζει επί διαφωνίας των γονέων σχετικά με την άσκηση της επιμέλειας έχει ως δυνατότητα, ανάλογα με την περίπτωση, να την κατανείμει. Η κατανομή αυτή μπορεί να γίνει με λειτουργικό κριτήριο και να αφορά ορισμένες μόνο από τις εξουσίες της (λειτουργική κατανομή), ή να αφορά χρονική κατανομή (εναλλασσόμενη κατοικία) του τέκνου.
1) Λειτουργική κατανομή συνιστά την ανάθεση της επιμέλειας στον ένα γονέα και των υπολοίπων (διοίκηση, περιουσία, εκπροσώπηση) στον άλλο, ή στην από κοινού άσκηση. Στο πλαίσιο της λειτουργικής κατανομής το Δικαστήριο μπορεί να κατανείμει μεταξύ των γονέων μόνο ορισμένες πτυχές της επιμέλειας του προσώπου του παιδιού (λ.χ. σχολική επίβλεψη, θέματα υγείας, εκπαίδευσης, δραστηριοτήτων). Κατά τα λοιπά για την επιμέλεια και τις λοιπές εξουσίες της γονικής μέριμνας ισχύει ο κανόνας της από κοινού άσκησης της γονικής μέριμνας (άρθρο 1513 εδ. α ΑΚ) και το Δικαστήριο δε χρειάζεται να αποφασίσει σχετικά (ΜονΠρΑθ 5493/2022, ΜονΠρΜυτιλήνης 54/2023).
2) Στην χρονική κατανομή οι γονείς ασκούν την επιμέλεια εναλλάξ με περιοδικότητα και συνεπάγεται ότι το παιδί έχει εναλλασσόμενη κατοικία στον τόπο της κατοικίας του γονέα του, ο οποίος στο πλαίσιο αυτό ασκεί μόνος του κάθε φορά τις πράξεις επιμέλειας του παιδιού για όλα τα θέματα, με εξαίρεση εκείνα που αφορούν στον πυρήνα, κατ' άρθρο 1519 παρ. 1 ΑΚ.
3) Για να λειτουργήσει αποτελεσματικά η χρονικά κατανεμημένη επιμέλεια μεταξύ των δύο γονέων απαιτείται η στοιχειώδης δυνατότητα συνεννόησης, κατανόησης και εμπιστοσύνης μεταξύ τους γιατί μπορεί να εκθέσει το παιδί σε γονεϊκές επιλογές εκ διαμέτρου διαφορετικές ενώ υπάρχει ο ακόμα μεγαλύτερος κίνδυνος ο ένας γονέας να επιχειρεί να αναιρέσει τις επιλογές του άλλου, με αυτονόητα κακή επίπτωση στο παιδί (ΜονΠρΑθ 5493/2022, ΜονΠρΜυτιλήνης 54/2023).
4) Η εναλλασσόμενη διαμονή μπορεί να διαταχθεί από το Δικαστήριο αυτοτελώς, χωρίς την κατανομή της άσκησης της επιμέλειας, οπότε οι γονείς εξακολουθούν να ασκούν από κοινού την επιμέλεια του παιδιού (συνεπιμέλεια) σύμφωνα με τον κανόνα της 1513 εδ α' ΑΚ, με εξαίρεση μόνο εκείνες τις πράξεις επιμέλειας κατ' άρθρο 1513 εδ. β' ΑΚ, που μπορεί να επιχειρεί κάθε φορά μόνος του ο γονέας με τον οποίο διαμένει εκ περιτροπής το παιδί.
5) Με τον κανόνα της διάταξης 1513 ΑΚ αποσυνδέεται ο τόπος διαμονής του παιδιού από την άσκηση της επιμέλειας. Συνεπώς, το παιδί μπορεί να διαμένει με τον έναν γονέα και η επιμέλεια να ασκείται από κοινού, με εξαίρεση τις πράξεις της επιμέλειας του άρθρου 1513 εδ. β' Α.Κ., και επίσης το παιδί να διαμένει εναλλακτικά και με τους δύο γονείς και η επιμέλεια να ασκείται από κοινού ή ακόμα και από τον έναν γονέα (ΜονΠρΑθ 5493/2022, ΜονΠρΑθ 3704/2022).
6) Εάν η εναλλασσόμενη κατοικία δεν προάγει το συμφέρον του παιδιού (λ.χ. επειδή οι γονείς ζουν σε διαφορετική πόλη, ή σε μεγάλη απόσταση ο ένας από τον άλλο, το παιδί δεν είναι εξοικειωμένο με τον έναν γονέα, ο ένας γονέας ζει μακριά από το κέντρο των σχολικών, εξωσχολικών και κοινωνικών δραστηριοτήτων του) το δικαστήριο μπορεί να ενισχύσει το δικαίωμα της επικοινωνίας με το παιδί του γονέα με τον οποίο δε διαμένει, ώστε να δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για την ενίσχυση των δεσμών του παιδιού και με τους δύο γονείς του και την ουσιαστική συμμετοχή και των δύο στην ανατροφή και φροντίδα του (ΜΠρΘεσ 915/2022, ΜονΠρΘεσ 2792/2022, ΜονΠρΑθ 5493/2022)
Δ. Ενημέρωση άλλου γονέα – Δικαίωμα πληροφόρησης
Από τις διατάξεις του ν. 4800/2021 (άρθρο 1519 ΑΚ) προκύπτει ότι, ο γονέας, που ασκεί την επιμέλεια του προσώπου του τέκνου και ανεξάρτητα του πως έχει κατανεμηθεί αυτή, ή αυτός με τον οποίον διαμένει το τέκνο, οφείλει, πριν πάρει οποιαδήποτε απόφαση, να ενημερώνει προηγούμενα τον άλλο γονέα, ώστε η απόφαση να ληφθεί από κοινού.
Παράλληλα ο γονέας, ο οποίος δεν ασκεί την επιμέλεια του προσώπου του ανηλίκου έχει πάντα το δικαίωμα να ζητά από τον άλλο πληροφορίες για το πρόσωπο του τέκνου και την περιουσία του.
Ε. Λήψη απόφασης σε σημαντικά ζητήματα
Σε σημαντικά ζητήματα, που αφορούν το τέκνο, είναι υποχρεωτική η από κοινού λήψη απόφασης (άρθρο 1519 ΑΚ). Ως σημαντικά ζητήματα θεωρούνται, α) η ονοματοδοσία του τέκνου, β) το θρήσκευμα του τέκνου, γ) τα ζητήματα της υγείας του, που δεν είναι επείγοντα και εντελώς τρέχοντα, δ) τα ζητήματα εκπαίδευσης, που επιδρούν αποφασιστικά στο μέλλον του.
ΣΤ. Λήψη απόφασης σε μη σημαντικά ζητήματα
Σε κάθε άλλη περίπτωση ο έχων την επιμέλεια του τέκνου, ή αυτός με τον οποίον διαμένει το τέκνο, μπορεί να επιχειρεί και μόνος του πράξεις που δεν αφορούν τα παραπάνω «σημαντικά ζητήματα, με προηγούμενη, όμως, ενημέρωση του άλλου γονέα», όπως, α) συνήθεις πράξεις επιμέλειας, β) πράξεις τρέχουσας διαχείρισης της περιουσίας του τέκνου, γ) πράξεις που έχουν επείγοντα χαρακτήρα, δ) πράξεις επί της υγείας του τέκνου που είναι επείγουσες και τα εντελώς τρέχουσες, ε) πρόκειται για την λήψη δήλωσης βούλησης που είναι απευθυντέα προς το τέκνο.
Δεν απαγορεύεται και είναι δυνατή η ενημέρωση του άλλου γονέα σε εύλογο χρόνο. Τυχόν καταχρηστική άσκηση του δικαιώματος του γονέα να μην ενημερώνει προηγούμενα τον άλλον γονέα, αντιμετωπίζεται µε την εφαρμογή του άρθρου 1532 ΑΚ, περί κακής άσκησης και αφαίρεσης της επιμέλειας.